احتمالا همه شما میدانید که گیربکس چیست و تا حدودی هم با کاربردهای آن آشنا شدهاید. حتی احتمالا انواع گیربکس ها یعنی دستی و اتوماتیک را نیز میشناسید و میدانید که این قطعه چه اهمیت بالایی در خودروهای امروزی دارد. شاید با برخی از علائم خرابی گیربکس هم آشنا باشید. اما بسیاری از کاربران با ماهیت عملکرد این قطعه آشنا نبوده و به همین دلیل ممکن است در زمان خراب شدن، خیلی متوجه علائم خرابی آن نشوند. با توجه به اینکه تعویض جعبه دنده در خودروهای امروزی میتواند هزینه بسیار زیادی را روی دست شما باقی بگذارد، از این رو بر آن شدیم تا به صورت کامل و جامع درباره آن صحبت کنیم.
در این مقاله از مجله آریان یدک تلاش ما برای معرفی یکی از مهمترین قطعات فنی خودروهای امروزی یعنی گیربکس به زبان ساده و همچنین معرفی دلایل و علائم خرابی آن است. البته که در انتهای این مقاله شما مکانیک حرفهای نشده و نمیتوانید موتور خودرو خود را پیاده کنید، اما به اطلاعاتی دسترسی پیدا خواهید کرد که از این پس بهتر میتوانید زبان خودرو خود را درک کرده و در صورت بروز هر گونه ایراد بلافاصله برای تعمیر اقدام نمایید تا شاهد گسترش بیشتر خرابیها و بالاتر رفتن هزینههای تعمیر نشوید. با ما همراه باشید.
گیربکس چیست
قبل از هر چیزی باید بدانید که گیربکس چیست و در خودرو چگونه عمل میکند؟ گیربکس یک قطعه موتوری و فنی بسیار مهم در خودروهای امروزی است که در انگلیسی از واژه gearbox برای آن استفاده شده و در برخی از منابع به برگردان پارسی آن به عنوان جعبه دنده نیز اشاره شده است. گیربکس جزء سیستم انتقال نیرو از موتور به چرخها است. پیشرانه ماشین وظیفه تولید نیرو ناشی از احتراق در سیلندرها را به عهده دارد. حالا این نیروی تولید شده باید از طریق سیستم انتقال نیرو به چرخها انتقال پیدا نماید که جعبه دنده نیز یکی از اجزای این سیستم است.
Gearbox امکان تغییر دور موتور و گشتاور تولیدی آن را ایجاد نموده و راننده از طریق تعویض دندهها این دستور را به گیربکس انتقال و از آنجا به موتور میرساند. شفت ورودی در بخش موتوری ماشین از یک طرف به موتور و از طرف دیگر به جعبه دنده متصل میشود. با تعویض دندهها با توجه به نسبت دنده، گشتاور خاصی تولید و در نهایت به چرخها میرسد. در سرعتهای کم گشتاور تولیدی توسط این چرخه بسیار کم است، اما در شروع حرکت از سکون و رانندگی در سربالایی گشتاور بسیار زیادی نیاز خواهد بود و احتراق در سیلندرها نیز در این شرایط افزایش پیدا میکند.
وقتی یک خودرو gearbox نداشته باشد، عملا امکان تغییر دنده و شتاب در حرکت در آن وجود نخواهد داشت. بنابراین به سادگی میتوان درک کرد که خودرو بدون گیربکس از حالت سکون تکان نخورده و از سربالاییها نیز بالا نخواهد رفت. البته اگر گیربکس یک خودرو در حال حرکت را خارج کنیم، احتمالا تا قبل از ترمز گرفتن به مسیر خود ادامه خواهد داد.
نیروهای مقاومتی در برابر حرکت خودرو، نیروی اصطکاک و نیروی مقاومتی هوا هستند. هر چقدر سرعت خودرو افزایش پیدا کند، این نیروها نیز قویتر شده و گشتاور بیشتری برای مقاومت در برابر آنها نیاز خواهد بود. با تعویض دنده در gearbox میتوانید چنین گشتاوری را در موتور ایجاد کنید. با تعویض دنده در عین ثابت باقی ماندن دور موتور شاهد افزایش سرعت هستیم که این مهم به عملکرد گیربکس در خودروهای امروزی مربوط میشود.
انواع گیربکس
حالا بهتر میدانید که گیربکس چیست و در خودرو چگونه از آن استفاده میشود. اما لازم به توضیح است که جعبه دنده انواع مختلفی دارد. البته اگر بخواهیم از نظر کیفیت این قطعه را بررسی کنیم، احتمالا باید به تعداد برندهای خودروسازی انواع مختلف گیربس تعریف نماییم؛ اما به صورت معمول از تقسیمبندی دیگری برای انواع گیربکس استفاده میشود. طبق معمولترین دستهبندی میتوانیم انواع زیر را برای gearbox تعریف کنیم:
گیربکس دستی
گیربکس دستی چیست؟ معمولترین و سادهترین نوع از انواع گیربکس نمونههای دستی آن است. این دسته از جعبه دندهها برای انتقال قدرت گشتاور نیاز به پدال کلاچ دارند که در زیر پای راننده تعبیه میشود. استفاده از این مدل نسبت به سایر مدلهای gearbox به مراتب سختتر است و رانندگی با آن نیاز به وقت بیشتری خواهد داشت. مزیت اصلی آنها عمر طولانی و البته امکان نگهداری آنها با هزینههای کمتر است. این نوع از جعبه دندهها به این راحتیها خراب نخواهند شد.
جالب است بدانید که اصلیترین کاربرد نمونههای دستی گیربکس چیست. این نوع از جعبه دندهها بهترین گزینه برای خودروهای اسپرت و مسابقهای هستند؛ زیرا به راننده اجازه میدهند که در هر لحظه از بیشترین قدرت موتور استفاده کرده و بیشترین راندمان را از آن دریافت کند.
گیربکس اتوماتیک
گیربکس اتومات چیست؟ دومین مدل از انواع گیربکس نمونههای اتوماتیک آن است. در این مدل دیگر خبری از کلاچ نیست و انتقال نیرو به صورت خودکار و بر اساس دستورات ECU انجام میپذیرد. در واقع کامپیوتر ماشین بر اساس عوامل مختلفی مانند سرعت، شتاب و عوامل بازدارنده سرعت میزان احتراق موتور را تنظیم کرده و دیگر نیازی به استفاده از کلاچ و تغییر دنده برای این منظور وجود نخواهد داشت. مزیت اصلی این دسته از جعبه دندهها در زمان رانندگی در شهر و در ترافیک شلوغ مشخص میشود. در چنین مواقعی تنها کافی است روی ترمز و پدال گاز تمرکز کرده و تنظیم سرعت و جابجایی دندهها به صورت خودکار انجام خواهد پذیرفت.
البته نکات منفی نیز درباره این مدل از انواع گیربکس وجود دارد. قیمت آنها به مراتب بیشتر است و در عین حال حساسیت بیشتری نیز برای نگهداری آنها لازم خواهد بود. خودروهایی که از این نوع gearbox بهره میبرند، قیمت بیشتری داشته و در صورت خرابی نیز نیاز به پرداخت پول بیشتری برای تعویض آن خواهید شد.
گیربکس CVT
سومین مدل از انواع گیربکس ها که باید به معرفی آنها بپردازیم، CVTها هستند. CVT مخفف Continuously Variable Transmission است. این دسته از جعبه دندهها دارای قدرت تغییر سرعت به صورت پیوسته هستند. برخلاف نمونههای قبلی که سرعت در آنها دقیقا مشابه با دندههای معمولی اما به صورت خودکار تغییر میکند، در این مدل گیربکس امکان تنظیم به صورت پیوسته در میان دندهها نیز وجود خواهد داشت. قرقرههای متصل به این نوع gearbox میتوانند قطر خود را تغییر دهند و همین موضوع باعث میشود تا آنها بتوانند سرعت را حتی در شرایط میانه دندههای معمولی نیز تنظیم کنند.
چنین مزیتی باعث میشود تا این دسته از جعبه دندهها به راحتی بتوانند سرعتهای بسیار زیاد و متغیری را برای رانندگی ایجاد کنند. برای رانندگی در ترافیکهای شهری میتوانند بهترین گزینه باشند. همچنین باعث بهینهتر شدن مصرف سوخت نیز خواهند شد. البته همچنان نیاز به نگهداری زیاد داشته و ممکن است هزینه نگهداری از آنها بالا باشد. به دلیل بالا بودن قیمت نیز ممکن است در زمان تعویض نیاز به پرداخت هزینههایی بالایی باشید.
گیربکس AMT
آخرین مدل از انواع جعبه دندهها که باید معرفی کنیم، AMTها یا جعبه دنده دستی به صورت خودکار هستند. این دسته با عنوان نیمه خودکار یا نیمه اتوماتیک نیز معروف است. راننده استفاده از این مدل بسیار ساده است و برای تعویض دنده در آن نیز نیاز به کلاچ نخواهید داشت.
گیربکس کجای ماشین است
حالا که میدانید گیربکس چیست و چه کاری در خودرو انجام میدهد، بهتر است درباره محل قرارگیری آن در ماشین نیز صحبت کنیم. گیربکس کجای ماشین است و برای بررسی آن کجا باید برویم؟ گیربکس تمام خودروها در قسمت زیرین آنها قرار گرفته و فضای بین موتور و چرخها را پر میکند. البته محل قرار گیری گیربکسهای دستی با مدلهای اتوماتیک با یکدیگر کمی متفاوت است.
در خودروهایی که در آنها از مدلهای جعبه دنده دستی استفاده میشود، گیربکس در زیر موتور و به سمت چرخهای عقب قرار گرفته است. با این حساب اگر در زمان روغنریزی از زیر ماشین، روغن در قسمت عقب خودرو بود، نشان از خرابی گیربکس و نشتی روغن در آن دارد و اگر در قسمت جلو بود، احتمالا باید در اجزای موتور به دنبال نشتی روغن باشید.
در مدلهای دنده اتومات اما شرایط متفاوت است. در این مدلها، گیربکس معمولا در قسمت جلو قرار میگیرد. وزن بسیار بالای این نوع از گیربکسها شرایطی را فراهم آورده که استفاده از آنها در قسمت جلو کارایی بهتری را به وجود میآورد. در هر دو حالت نیز برای کنترل هر چه بهتر کارکرد گیربکس، بهترین فضا برای آن در نظر گرفته شده و محل قرارگیری جعبه دنده شانسی انتخاب نشده است.
رابطه بین موتور و گیربکس چیست
اما رابطه بین موتور و گیربکس چیست و این دو قرار است چه کاری با یکدیگر انجام دهند؟ قبل از هر چیزی باید یادآوری کنیم که موتور ماشین از اجزای مختلفی تشکیل شده که خیلی از آنها در بخش موتوری قرار ندارد، ولی روی عملکرد موتور تاثیر مستقیم میگذارد. به صورت کلی میتوانیم این دست از قطعات خودرو را به عنوان قطعات فنی خودرو در نظر بگیریم که اهمیت زیادی برای بالا بردن راندمان موتور دارند.
گیربکس هم یکی از اجزای مهم فنی خودرو است که عملکرد آن و موتور در ارتباط با یکدیگر ست و عملا در صورت خرابی هر یک، دیگری نمیتواند کیفیت خود را به صورت کامل ارائه نماید. نیروی گشتاوری لازم برای به حرکت در آوردن چرخها توسط پیشرانه یا موتور تامین میشود. این نیرو البته باید توسط قطعهای به چرخها منتقل و مدیریت شود. وظیفه انتقال نیروی تولید شده از موتور به چرخها با گیربکس است. گیربکس میتواند بدون افزایش دور موتور، سرعت مد نظر در زمان رانندگی را ایجاد نماید. با این حساب اینکه رابطه بین موتور و گیربکس چیست هم اینجا مشخص میشود.
گیربکس از چه بخشهایی تشکیل شده؟
اما جعبه دندهها از چه اجزایی تشکیل شدهاند و وظیفه هر یک از اجزای گیربکس چیست. نکته مهم بعدی که درباره این قطعه در خودرو باید به تشریح آن بپردازیم، معرفی اجزا و وظایف آنهاست. قطعات بسیار زیاد و مختلفی به جعبه دنده متصل میشوند که هر یک وظیفه خاصی به عهده داشته و حتما میبایست از آنها نیز مراقبت شود. در زیر به معرفی هر یک از این اجزا پرداخته و نکات لازم درباره آنها را نیز بیان مینماییم.
- شفت ورودی: شفت ورودی با یک چرخ دنده به gearbox متصل میشود. این چرخ دنده به نسبت دنده و با همان سرعت موتور یا کمی کمتر میچرخد.
- شفت خروجی: این شفت که به عنوان شفت خروجی نیز شناخته میشود و مسئولیت انتقال گشتاورهای تولیدی مختلف موتور را دارد. در مقاله میل گاردان چیست به بررسی کاربردهای شافتها در خودرو پرداختیم.
- بلبرینگها: انتقال گشتاور از یک چرخ دنده به سایر قطعات و در عین حال تسهیل در گردش آنها بدون اصطکاک نیاز به بلبرینگ دارد.
- دو شاخه انتخاب دنده: قطعه دیگری است که امکان تعویض دنده را برای راننده ایجاد مینماید.
- چرخ دندهها: برای انتقال نیرو از یک شفت به شفت دیگر نیاز به استفاده از چرخ دندهها خواهیم داشت. مقدار گشتاور انتقال یافته از طریق آنها نیز به اندازه چرخ دنده بستگی دارد.
- یاتاقان: برای حمایت از قسمت چرخان و کاهش اصطکاک آنها با شفت از یاتاقان استفاده میشود.
گیربکس از چه جنسی ساخته میشود؟
یکی دیگر از نکاتی که باید درباره این قطعه به آن اشاره کنیم، جنس آلیاژ به کار گرفته شده برای ساخت است. اهداف مختلفی در ساخت این محصول دخیل هستند. کاهش هزینهها، استحکام بالا و ماندگاری طولانی را میتوان از اصلیترین اهداف در تولید این محصول در بخش فنی خودرو دانست. هر برندی و هر خودروسازی نیز از متریال مخصوصی برای ساخت آن استفاده مینماید. در بیشتر مواقع آلیاژ به کار گرفته شده برای تولید آن مس، آلیاژهای آهن و آلیاژهای آلومینیوم خواهند بود. البته در برخی از مدلها از ترموپلاستیک نیز استفاده میشود.
مدلهای ساخته شده توسط آلیاژ آلومینیوم معمولا گرانتر هستند و با داشتن وزن کم استحکام خوبی را ایجاد مینمایند. برای جلوگیری از خوردگی از مس استفاده میشود و آهن نیز تقریبا از نظر خواص مشابه با مس است.
وظیفه گیربکس چیست
اما وظیفه گیربکس چیست و چگونه میتوانیم در خودرو از این قطعه استفاده کنیم؟ استفاده از جعبه دنده در خودروها تنها با استفادهای یک اهرم متصل به آن صورت میپذیرد. این اهرم به دندهها متصل شده و با جابجایی دنده میتوانید شاهد عملکرد gearbox باشید. از این قطعه برای:
- انتقال نیروی از موتور به چرخ محرک استفاده میشود.
- برای تغییر سرعت و شتاب حرکت خودرو استفاده میشود.
دلایل خرابی گیربکس
دلایل خرابی گیربکس چیست و چگونه میتوانیم مانع از آنها شویم؟ دلایل زیادی را میتوان برای خرابی این قطعه برشمرد. برای اینکه بتوانید از به وجود آمدن این دلایل جلوگیری نمایید، بهتر است حتما با آنها آشنا شده و در ذهن داشته باشید.
- رانندگی نامطمئن و تعویض نامناسب دنده میتواند باعث خرابی آن شود.
- عدم تعویض به موقع روغن گیربکس
- فرسودگی به دلیل طول عمر بالا
- آسیبدیدگی و شکستن چرخ دندهها
- آلوده بودن یا پایین بودن کیفیت روغن
- کم شدن حجم روغن
علائم خرابی گیربکس
برای اینکه در زمان بروز هر گونه حادثه و خرابی در جعبه دنده خیلی سریع آن را تشخیص داده و برای تعمیر این قطعه اقدام کنید، لازم است تا علائم خرابی گیربکس را نیز برای شما تشریح نماییم. با مشاهده موارد زیر در خودرو خود میتوانید به خراب شدن این محصول پی ببرید:
- به وجود آمدن صدای وزوز و دنگدنگ در زمان رانندگی میتواند نشانه خرابی آن باشد.
- دیر عمل کردن فرایند تعویض دنده از علائم خرابی گیربکس است.
- یکی از دلایل بوی سوختگی در داخل خودرو میتواند به گیربکس مربوط باشد.
- نشت مایع و روغن در زیر خودرو را میتوان به خرابی gearbox نسبت داد.
- اگر دنده به سختی تعویض میشود، جعبه دنده خودرو شما خراب شده است.
- سر و صدای ماشین در زمان خلاصی
- روشن شدن چراغ چک خودرو
- کارکرد نامناسب پدال کلاچ
- بالاتر رفتن بیش از حد دور موتور
- لرزش در خودرو در زمان رانندگی
- عدم حرکت خودرو وقتی روی دنده قرار دارد.
- کاهش قدرت شتاب و سرعت خودرو
بهترین گیربکس خودروهای داخلی
متاسفانه کیفیت عضو فراموش شده گیربکس خودورهای داخلی است. پاسخ سوال گیربکس چیست برای خودروهای داخلی با پاسخی که برای خودروهای وارداتی داریم، از نظر کیفیت تفاوتهایی از زمین تا آسمان دارد. اگر گیربکس خودروهای وارداتی را جعبه دنده حساب کنیم، احتمالا گیربکس خودروهای داخلی قوطی دنده هم نخواهند شد. یکی از گیربکس های خوب در خودروهای داخلی AMT است که در برخی از مدل های ام وی ام و برلیانس استفاده شده که البته مدل آنها نیز قدیمی است و تفاوت های بسیار زیدی حتی با گیربکس های ژاپنی و کرهای دارد.
اگر تنها چند دقیقه پشت فرمان کوئیک اتومات نشسته باشید به خوبی میتوانید تفاوت این گیربکس ها را با خودروهای خارجی و وارداتی درک کنید. al4 و تیپ ترونیک ها دیگر گیربکس هایی هستند که در خودروهای داخلی استفاده شده و در دسترس هستند. جالب است که این گیربکس ها نیز مدل های خیلی قدیمی تر بوده و نمونههای مدرن تر آنها در خودروهای داخلی کمتر استفاده شده است. چینیها بازار خودرو ایران را دو قبضه کردهاند. از خودرو گرفته تا لوازم یدکی و قطعاتی مانند گیربکس همگی از کشور چین وارد میشوند و جالباتر این که محصولات رده چندمی چینی را باید در ایران تحمل کنیم.
بهترین گیربکس دستی
دقت داشته باشید که گیربکس های دستی نیز از نظر کیفیت تفاوتهای قابل توجهی با هم دارند. گیربکس یکی از قطعات گران قیمت در خودروهاست و بالا رفتن کیفیت آن میتواند باعث افزایش قابل توجه قیمت نهایی خودرو شود. به همین دلیل است که بسیاری از کمپانیها در تولید و استفاده از گیربکس محتاط عمی مینمایند. در سالهای گذشته کمتر شاهد استفاده از بهترین گیربکس دستی در خودروهای میان رده بازار بودیم و معمولا مدلهای لوکس بودند که بهترینها را داشتند؛ اما از چندی پیش مخصوصا در خودروهای ژاپنی استفاده از بهترین گیربکس دستی آن هم با کیفیت بالا در خودروهای معمولی نیز رایج شد.
طول عمر بسیار بالا و در کنار آن استفاده بسیار نرم را میتوانیم از جمله اصلیترین ویژگیهای بهترین گیربکس دستی در خودروهای ژاپنی مانند تویوتا بدانیم. البته مزدا نیز در این رده کیفیت عالی دارد.
بهترین گیربکس دستی در کدام خودرو است؟
شاید برای شما هم سوال باشد که بهترین گیربکس دستی را در کدام خودروها می توانید پیدا کنید؟ البته پاسخ این سوال با توجه به تولید انبوه خودرو در جهان، بسیار گسترده خواهد بود. اما اگر این پاسخ را به خودروهای وارد شده به بازار ایران محدود کنیم، نتیجه بهتری برای ما خواهد داشت. در میان خودروهای وارد شده به بازار ایران، بهترین گیربکس ها را میتوانید در خودروهای زیر پیدا کنید:
- تمام تولیدات کمپانی مزدا را میتوانیم در این لیست قرار دهیم. مزدا در تولید گیربکس فوقالعاده است.
- تویوتا یاریس و تویوتا کرولا هر چند نسبت به خودروهای آلمانی قیمت مقرون به صرفهتری دارند، اما از نظر کیفیت گیربکس از بسیاری از مدلهای اروپایی بالاتر قرار میگیرند.
- هیوندای هم در تولید گیربکس کیفیت خوبی از خود نشان داده است. البته کیفیت گیربکس های اتومات هیوندای نسبت به تولیدات مزدا و تویوتا در رده پایینتری است، اما در بازار ایران هیوندای را نیز میتوانیم در میان خوبهای بازار قرار دهیم.
- تولیدات آلمانی مانند پورشه، بی ام و، فولکس واگن و بنز هم در تولید گیربکس سرآمد هستند و مدلهای مختلف این برندها در بازار ایران میتوانند یک تجربه عالی را در استفاده از گیربکس برای شما رقم بزنند.
گیربکس چه قیمتی دارد؟
قیمت گیربکس بیشتر به برند تولید کننده و کیفیت آن وابسته است. برای هر خودرویی ممکن است نیاز به پرداخت هزینهها و قیمتهای متفاوتی برای خرید این قطعه داشته باشید. برای اینکه بتوانید بهترین خرید را برای خود رقم بزنید، میتوانید قیمت محصولات اصلی را در فروشگاههای مختلف استعلام گرفته و در نهایت خرید خود را نهایی کنید. برای مشاهده قیمت گیربکس خودروهای مختلف نیز میتوانید ازبخش فروشگاه سایت آریان یدک اقدام نمایید.
نکات مهم خرید گیربکس
وقتی برای خرید جعبه دنده و تعویض آن اقدام کنید، احتمالا با گزینههای مختلفی روبرو خواهید شد. فراموش نکنید که کیفیت تولیدات برندهای مختلف با هم یکسان نیست. به عنوان مثال اگر برای خرید لوازم یدکی جک اقدام کرده باشید، کیفیت gearbox مورد نظر نسبت به خودروهای داخلی متفاوت است.
همچنین اگر مشتری قطعات یدکی ام جی هستید نیز باید سراغ محصولات اصلی مربوط به خود این برند بروید. برای یک خرید ایدهآل بهتر است حتما نکات مهمی را در نظر داشته باشید که این نکات به شرح زیر هستند.
خرید قطعات بیکیفیت برای خودروهای خارجی به هیچ وجه انتخاب خوبی نیست حتی به قیمت ارزان. یک قطعه بیکیفیت میتواند کل سیستم فنی خودرو شما را دچار اختلال کرده و باعث بروز مشکلات زیادی در آن شود. به همین دلیل حتما باید از فروشگاههای مجاز و معتبر به دنبال خرید محصولات مناسب و اصلی خودرو خود باشید. این موضوع برای خودروهای خارجی با اهمیت چند برابری روبرو است و وقتی صحبت از خرید قطعاتی مانند گیربکس میشود، اهمیت آن چندین برابر نیز خواهد شد. با این حساب شما باید خرید قطعات اصلی را در اولویت خود قرار داده و در سپس به دنبال خرید محصولاتی با قیمت ارزان باشید. همچنین در زمان خرید:
- گارانتی محصولات را فراموش نکنید.
- از فروشنده مهلت تست بگیرید.
- از مشاوره تخصصی خرید استفاده کنید.
- اینترنتی بخرید و قیمتها را مقایسه کنید.
جمعبندی
در انتهای این مقاله به خوبی میدانید که گیربکس چیست و علائم خرابی گیربکس ها کدامها هستند. با شناخت دقیق عملکرد جعبه دنده در حال حاضر این امکان برای شما وجود دارد که بتوانید بهتر و راحتتر از این محصول نگهداری نموده و در صورت بروز ایرادات جزئی خیلی سریع برای رفع این ایرادات اقدام کنید تا موضوع پیچیدهتر نشود. همچنین نگهداری از Gearbox باعث کاهش استهلاک خورد و شما شده و هزینههای نگهداری از آن را نیز کاهش میدهد. مراقب خودرو خود باشید، خودرو یک سرمایه است.