کاتالیزور چیست و چه کاربردی در خودرو دارد؟ علائم خرابی کاتالیزور در اگزوز ماشین چیست؟ کاتالیزور یکی از اجزای اگزوز خودروهای امروزی است که نقش مهمی در تمیز کردن آلایندگی‌ها و ممانعت از ورود آنها به هوا دارد. قطعات این چنینی می‌توانند ما را در حفظ محیط زیست اطرافمان یاری سازند. البته که متاسفانه فرهنگ بسیاری از جوامع از جمله جامعه خودمان در این باره چندان بالا نیست و حفظ محیط زیست از اولویت بسیاری از افراد خارج شده است؛ این موضوع در آینده‌ای نه چندان دور می‌تواند نگرانی‌های بسیار زیادی را برای ما ایجاد نماید. کاتالیزور قطعه‌ای است که می‌تواند تا حدی در این باره ما را یاری ساخته و مانع از این شود که میلیون‌ها خودرویی که در خیابان‌های ایرانی در حال تردد هستند، اکسیژن هوای ایران ما را آلوده سازند. اتفاقی که تاکنون به شدت درگیر آن شده‌ایم.
وقتی بدانید که کاتالیزور چیست و چه کاربردی دارد، درک خواهید کرد که جدای از بحث ممانعت از آلاینده‌های ورودی به هوا، نقش‌ها و مزیت‌های دیگری را نیز می‌توانیم برای آن در نظر بگیریم. به همین دلیل شناخت علائم خرابی کاتالیزور و نقش آن در خودرو اهمیت خاص خود را دارد. در این مقاله در فروشگاه اینترنتی لوازم یدکی آریان یدک سعی داریم تا درباره این قطعه مهم به صورت تخصصی صحبت کرده و تمام سوالات شما درباره آن را پاسخ دهیم. اینکه آیا می‌توان بدون کاتالیزور رانندگی کرد و نبود کاتالیزور ماشین چه معایبی برای خودرو خواهد داشت و سوالات این چنینی در ادامه پاسخ داده خواهند شد.
کاتالیزور چیست
کاتالیزور اگزوز ماشین چیست و چرا استفاده از آن رایج شده است؟ کاتالیزور ماشین که در اصطلاح انگلیسی Catalytic یا Catalytic Convertor به معنی مبدل کاتالیزوری از آن یاد میشود، بعد از تصویب قوانین مربوط به جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه‌ای به هوا در سال 1963 کم‌کم در ماشین‌ها قرار گرفت و استفاده از آن تبدیل به یک عضو جدایی‌ناپذیر در صنعت خودروسازی شده است. در سیستم اگزوز مدرن وسایل نقلیه امروزی قطعات بسیار متعددی نقش آفرینی دارند که catalytic converter تنها یکی از آنها است. کاتالیزور ماشین برای پاک کردن گازهای خروجی از اگزوز کاربرد داشته و به خودرو کمک می‌کند تا استانداردهای تعیین شده برای آلایندگی را به دست آورند. دقت کنید که این استانداردها در حال حاضر از ملزومات اصلی خودروسازی است.
درباره علائم خرابی کنیستر خودرو و حتی پمپ بنزین صحبت کردیم و نکات مهمی را درباره این قطعات کوچک، اما بسیار مهم با شما در میان گذاشتیم. در ادامه متوجه خواهید شد که کاتالیزور نیز از آن دسته از قطعات بسیار مهم در خودروهای امروزی است.
کار کاتالیزور اگزوز ماشین چیست
در بند قبلی متوجه شدید که catalytic converter یکی از اجزای سیستم اگزوز است و باید در این سیستم نقش آفرینی داشته باشد. حالا سوال اینجاست که کار کاتالیزور چیست و چه عملکردی را باید از آن در سیستم اگزوز انتظار داشته باشیم؟ یک catalytic converter از محفظه‌ای به نام کاتالیزور ساخته شده که از آن برای تبدیل ترکیبات مضر موجود در گازهای خروجی موتور به گازهای بی‌خطر مانند بخار استفاده میشود. ماده موجود در این جعبه شرایط لازم برای تقسیم مولکول‌های موجود در گازهای خروجی از اگزوز را ایجاد کرده و قبل از رها شدن، آنها را پاک می‌نماید.
مبدل کاتالیزوری در پایین‌ترین قسمت خودرو قرار گرفته و از پایین می‌توانید آن را به شکل یک جعبه فلزی مشاهده کنید. کاتالیزور ماشین را همچنین می‌توانید از دو لوله‌ای که از آن خارج شده نیز شناسایی نمایید.
تمام گازهای خروجی از سیلندرها توسط کاتالیزور دمیده شده و در این محفظه واکنش شیمایی می‌دهند. در این واکنش شیمیایی، آلاینده‌ها از گاز خارج شده و گازهای کم ضرر از لوله دوم یا همان لوله خروجی پرتاب خواهند شد. این لوله به اگزوز متصل بوده و در نهایت باعث میشود تا گاز بی‌خطر یا گازی با خطر کمتر از اگزوز خارج شود.
البته نکته مهم اینجاست که کیفیت catalytic converter در همه خودروها یکسان نیست. اگر مشتری لوازم یدکی تویوتا هستید و یا سعی در خرید قطعات یدکی جک دارید، مسلما می‌دانید که کیفیت قطعات این خودروها با پراید و ماشین‌های داخلی یکسان نیست و عملا کیفیت عملکرد کاتالیزور آنها نیز نسبت به هم متفاوت خواهد بود.
معنی کاتالیزور چیست
کاتالیزور در واقع به یک عضو در واکنش شیمیایی اطلاق میشود که احتمالا در دروس شیمی دوره دبیرستان درباره آن مطالعه کرده‌اید. وجود یک ماده کاتالیزور در یک واکنش شیمیایی باعث میشود تا سرعت واکنش به مقدار قابل توجهی افزایش پیدا کند. البته خود کاتالیزور در این واکنش شرکت نکرده و دست نخورده باقی می‌ماند. البته اگر به دنبال این هستید که در خودرو معنی کاتالیزور چیست باید عرض کنیم که این ماده در واقع باعث بالا رفتن سرعت واکنش دودهای خروجی از اگزوز شده و ترکیبات موجود در آن را به ترکیبات غیرآلاینده تبدیل می‌نماید.
انواع کاتالیزور اگزوز ماشین چیست
اما انواع کاتالیزور اگزوز ماشین چیست و این قطعه را در چه مدل‌ها و ساختاری می‌توانیم در بازار پیدا کنیم؟ catalytic converter نیز مانند سایر قطعات خودرو بعد از اینکه در سال 1950 توسط یک مهندس مکانیک فرانسوی به نام یوجین هودری اختراع شد، با تغییرات و پیشرفت‌های زیادی همراه شده و در حال حاضر نمونه‌های مورد استفاده روی خودروها بسیار پیشرفته و امروزی است. البته این موضوع به مدل و سال تولید خودرو نیز بر می‌گردد. اصلا هم نباید در خودروهای داخلی به دنبال نمونه‌های با کیفیت بالای جهانی باشید. در خودروهای اتوماتیک وارداتی در ایران نمونه‌هایی هستند که از مبدل‌های حرفه‌ای استفاده کرده‌اند، اما در تولیدات داخل این موضوع چندان حائز اهمیت نبوده است.
catalytic converter را می‌توان در دسته‌بندی های مختلفی معرفی کرد. در یک دسته‌بندی کاتالیزور ماشین به دو نوع کاهشی و اکسیداسیون تقسیم میشود.
- کاتالیزور کاهشی: در داخل گازهای خروجی از موتور اکسید نیتروژن قابل توجهی وجود دارد که لاین گاز بسیار مضر است. در مدل‌های کاهشی، کاتالیزور با تجزیه اکسید نیتروژن به اکسیژن و نیتروژن مانع از ورود این گاز سمی به هوا میشود.
- کاتالیزور اکسیداسیون: این مدل دقیقا عملکرد برعکسی نسبت به مدل قبلی دارد و در آن اکسیژن به گازهای خروجی از اگزوز تزریق میشود تا مونواکسید کربن به دی اکسید کربن تبدیل شود.
همچنین در خودروهای امروزی شاهد استفاده از دو نوع catalytic converter دیگر هم هستیم که بیشتر با ترکیب این دو مورد بالا به وجود آمده است. در این دسته‌بندی می‌توانیم کاتالیزورها را به دو دسته دو طرفه و سه طرفه تقسیم کنیم که در نمونه‌های دو طرفه فقط خاصیت اکسیداسیونی وجود دارد و در نمونه‌های سه طرفه هم خاصیت اکسیداسیونی و هم خاصیت کاهشی برای کاتالیزور در نظر گرفته شده است. در موتورهای دیزلی معمولا از مدل‌های دو طرفه استفاده میشود.
داخل کاتالیزور چیست
احتمالا تا اینجا به خوبی درک کردید که کاتالیزور چیست و چه نقشی را در ماشین‌های امروزی ایفا می‌نماید. سوال بسیار پرتکراری که درباره کاتالیزور ماشین باید پاسخ دهیم این است که داخل کاتالیزور ماشین چیست و چه موادی را باید در داخل آن ببینیم؟ جعبه اصلی catalytic converter معمولا از پلاتین یا فلزی مشابه با رودیوم یا پالادیوم ساخته شده است تا مقاومت بالایی در برابر عوامل مخرب داشته باشد و کمتر شاهد علائم خرابی کاتالیزور خودرو باشیم. در داخل این محفظه از ساختار لانه زنبوری استفاده شده تا گازها خیلی سریع در آن جریان یابند.
اجزای کاتالیزور چیست
شناخت اجزای کاتالیزور چند مزیت بزرگ برای شما به دنبال دارد که می‌توانید از آنها استفاده کنید. در درجه اول شناخت این اجزا باعث میشود تا شما نسبت به علائم خرابی کاتالیزور نیز در بهتری داشته باشید و در صورت نیاز برای عیب یابی ماشین بتوانید آن را انجام دهید. البته که عیب یابی کاتالیزور نیاز به دستگاه‌های خاصی دارد، اما با این حال شما می‌توانید به وجود آمدن این مشکلات را در کاتالیزور خودرو خود متوجه شوید و پی به خرابی آن ببرید. به صورت کلی کاتالیزورها از سه جزء اصلی تشکیل شده‌اند:
- هسته کاتالیزور: که در یک محیط بسته سرامیکی قرار گرفته و دارای شکل لانه زنبوری است.
- مایع کاتالیزور: که نقش اصلی را در اجرای وظایف کاتالیزور به عهده دارد و از فلزات گرانبهایی مانند طلا، پلاتین یا کادمیوم ساخته میشود. علائم خرابی کاتالیزور بیشتر به این جزء آن مرتبط می‌شوند.
- لایه اکسیدی: آخرین جزء کاتالیزور نیز لایه اکسیدی است که نگهدارنده مایع آن بوده و از جنس دی اکسید تیتانیوم یا اکسید آلومینیوم است.
مزیت های کاتالیزور چیست
مزیت‌های کاتالیزور چیست و نقش این قطعه به چه موارد دیگری مرتبط میشود؟ این مبدل می‌تواند مزیت‌های دیگری را نیز در خودرو ایجاد نماید که اصلی‌ترین آنها به شرح زیر است:
- یکی از مزیت‌های کاتالیزور خودرو بهینه‌سازی درصد ترکیب اکسیژن و سوخت در سیلندرها است. همان طور که در مقاله سنسور اکسیژن چیست بیان کردیم، در نزدیکی کاتالیزور یک سنسور اکسیژن قرار می‌گیرد که به صورت مستقیم به ECU متصل است. این سنسور در هر لحظه به ECU می‌گوید که چه مقدار اکسیژن در گازهای خروجی از موتور وجود دارد و این موضوع باعث میشود تا نسبت هوا به سوخت در سیلندرها بهینه‌تر شده و به موتور اجازه می‌دهد تا اکسیژن کافی برای فرایند اکسیداسیون catalytic converter را فراهم آورد.
- کاهش مصرف سوخت ددر خودرو از دیگر مزیت‌های آن است.
- حفظ محیط زیست و بالا بردن پاکیزگی هوا در پیرامون ما
آیا می‌توان بدون کاتالیزور رانندگی کرد
اگر بخواهیم به این پرسش خیلی صریح پاسخ دهیم، پاسخ بلی است، شما می‌توانید بدون کاتالیزور رانندگی کنید و در کوتاه مدت مشکلی هم برای موتور خودرو شما ایجاد نخواهد شد؛ اما در پس عدم وجود کاتالیزور یا رانندگی با کاتالیزور خراب مشکلات دیگری نیز وجود دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم.
اگر کاتالیزور نباشد چه میشود
وقتی کاتالیزور نباشد، با چالش‌های مختلفی روبرو خواهید شد. در وهله اول ورود گازهای گلخانه‌ای به محیط زیست افزایش پیدا کرده که این موضوع باعث بالا رفتن آلودگی در محیط زندگی شما میشود. اگر برای سلامت خود و جامعه خود اهمیت قائل هستید، حتما باید هر چه سریعتر برای تعمیر یا تعویض کاتالیزور ماشین اقدام کنید. همچنین با نبود کاتالیزور ماشین در تست معاینه فنی نیز خودرو شما مردود خواهد شد. اگر این دو موضوع شما را برای تعمیر سریع و تعویض کاتالیزور ماشین قانع نمی‌کند، به نظر شما درباره مسائل مرتبط با پیرامون خود مسئولیت پذیر نیستید؛ زیرا آلوده کردن محیط اطراف سکونت برای شما اهمیتی ندارد. البته معایب دیگری هم در نبود کاتالیزور وجود خواهد داشت.
- اگر کاتالیزور نباشد صدای بسیار بلندی از اگزوز خارج میشود که به شدت آزار دهنده است.
- اگر کاتالیزور نباشد سیستم اگزوز عملکرد بسیار ضعیفی خواهد داشت و ممکن است خودرو در شیب‌ها نتواند راندمان خوبی ایجاد کند.
- اگر کاتالیزور نباشد چراغ چک خودرو شما روشن خواهد شد و ECU نمی‌تواند مقدار اکسیژن موجود در گازهای خروجی از موتور را اندازه گیری کند.
- انتشار بوی خیلی بد از اگزوز از دیگر پیامدهای نبود مبدل کاتالیزوری است. البته انتشار گاز مرگبار مونواکسید کربن از اگزوز بدون بو خواهد بود.
علائم خرابی کاتالیزور
علائم خرابی کاتالیزور ماشین چیست و چگونه می‌توانیم معیوب شدن آن را متوجه شویم؟ با شناخت علائم خرابی کاتالیزور خودرو می‌توانید در زمان مناسب برای تعویض این قطعه اقدام کنید. این علائم به شرح زیر هستند:
- کاهش بهره‌وری سوخت در ماشین: یکی از علائم خرابی کاتالیزور افزایش قابل توجه مصرف سوخت در ماشین است. در مواقعی که مبدل کاتالیزوری مسدود شده باشد، موتور برای جبران جریان هوای کم، شروع به سوزاندن سوخت بیشتری خواهد کرد.
- روشن شدن چراغ چک: اگر با دلایل روشن شدن چراغ چک آشنا باشید، می‌دانید که خرابی قطعاتی مانند مبدل کاتالیزوری را می‌توان از این طریق نیز متوجه شد.
- بوی تخم مرغ فاسد: از دیگر علائم خرابی کاتالیزور بوی تخم مرغ فاسد است. این بو ناشی از انتشار سولفوریک ناشی از خرابی کاتالیزور ماشین است.
- مشکلات راه‌اندازی موتور: با مسدود شدن مبدل کاتالیزوری ممکن است فشار اگزوز افزایش پیدا کرده و در زمان راه‌اندازی خودرو و شروع به حرکت با مشکلاتی روبرو شوید.
- شتاب ضعیف: از دیگر علائم خرابی کاتالیزور پایین آمدن شتاب خودرو است. شتاب ماشین شما دیگر مانند قبل نخواهد بود. البته با دقت به روش‌های افزایش شتاب خودرو می‌بایست ترفندهای لازم برای این منظور را به کار بگیرید.
- تست آلایندگی ناموفق: همچنین با خراب شدن کاتالیزور ماشین، تست آلایندگی خودرو شما نیز رد خواهد شد. یکی از پارامترهای موجود در تست معاینه فنی خودروها، تست آلایندگی است که به صورت مستقیم به کاتالیزور خودرو مرتبط میشود.
کاتالیزور ماشین قیمت
اما قیمت کاتالیزور ماشین چیست و چقدر فلز در این قطعه استفاده شده است؟ این موضوع به صورت خاص به انواع برندها و مدل‌های مختلف بستگی دارد و برای تمام خودروها نمی‌توان یک قیمت را اعلام کرد. به صورت کلی در کاتالیزور ماشین از 2 تا 7 گرم پالادیوم و 1 تا 2 گرم رودیوم استفاده شده و همچنین 3 تا 7 گرم نیز پلاتین در آن وجود دارد. این اعداد برای نمونه‌های استاندارد صحیح است و با کمی جستجو درباره قیمت این فلزات، دلیل قیمت بالای catalytic converter را نیز درک خواهید کرد. این قطعه برای خودروهای هیبریدی در ایران قیمت بالاتری هم دارند. قیمت مبدل‌های خودروهای خارجی در بازار بین المللی 50 تا 250 دلار در خودروهای معمولی و 800 تا 2000 دلار برای خودروهای هیبریدی است.
دلایل رواج دزدی کاتالیزور ماشین
در کنار اینکه درک می‌کنید که کاتالیزور چیست و چه کاربردی دارد، لازم است تا یک نکته بسیار جالب را نیز درباره این قطعه با شما در میان بگذاریم. متاسفانه نه فقط در ایران بلکه در سرتاسر دنیا دزدیدن catalytic converter بسیار رایج شده و خیلی اوقات افراد می‌بینند که جعبه آن از زیر ماشین به سرقت رفته است. این موضوع بیشتر به دلیل قیمت بالای فلزاتی است که در تولید این قطعه استفاده میشود. همچنین در خودروهایی که کف آنها از زمین فاصله بیشتری دارد، این موضوع رایج‌تر هم است؛ زیرا عملا دزدیدن کاتالیزور ساده‌تر خواهد بود.
برای جلوگیری از این موضوع بهتر است به چند نکته مهم زیر دقت کنید:
- حتما خودرو را در پارکینگ قرار دهید.
- سعی کنید مبدل کاتالیزوری را به قاب اصلی ماشین جوش دهید. می‌توانید از یک قفس توری برای جلوگیری از سرقت آن استفاده کنید.
- دزدگیر هشدار لرزش خودرو نصب کنید.
- با درج شماره شناسایی وسیله نقلیه (VIN) روی مبدل، فروش آن را سخت نمایید تا در زمان فروش، خریدار به شما هشدار دهد.
دزدی کاتالیزور ماشین از خودرو صفر در ایران
دلمان نیامد که این نکته مهم را از قلم بیندازیم. با دوستانمان در مراکز فروش خودروهای صفر که صحبت می‌کنیم، آنها از بسیاری از همکاران خود گله‌مند هستند که مبدل کاتالیزوری خودروهای صفر را باز کرده و ماشین را بدون این مبدل به مالک تحویل می‌دهند. در این شرایط اولا راننده اصلا متوجه نبود این مبدل نخواهد شد و نمی‌تواند در آن لحظه برای آن اقدام نماید و ثانیا مشکلات بسیار زیاد دیگری نیز در ادامه برای خودرو وی ایجاد میشود. این نکته از این جهت اهمیت داشت که حتما در زمان خرید خودرو صفر نیز به وجود مبدل کاتالیزوری خود دقت نمایید تا چنین چالشی گریبانگیر شما نشود.
